Episode 25: Juan Bautista Túpac Amaru Ñak’ariran [Spanish & Quechua]
In this episode, bilingual Spanish-Quechua, we interview historian Charles F. Walker about his book Juan Bautista Túpac Amaru Ñak’ariran. Maqanakuy watakuna rikuq (Oxford University Press & Centro de Estudios Regionales Bartolomé De las Casas de Cusco, 2024 [originally published in English, 2020]). We also spoke with Rosalía Puma Escalante, who translated the book from the Spanish edition to Quechua. Juan Bautista Túpac Amaru, the half-brother of José Gabriel Condorcanqui (Túpac Amaru II), played a significant role in the rebellion against colonial authorities from 1780 to 1783. This uprising was the largest insurrection in the history of the Spanish Empire. While the prominent leaders, Túpac Amaru and his wife Micaela Bastidas, were brutally executed, Juan Bautista survived decades of imprisonment in Peru, Spain, and North Africa. He was finally released and moved to Argentina in 1822, but sadly, he died before he could return to Cusco, which had always been his dream. Thank you for listening to the Kuskalla Podcast.
--------
18:08
Episode 24: Ayla Ayacucho with Irma Osno (Quechua)
Renzo Aroni runa simipi rimanku Irma Osnowan takikuna albumninmanta—Ayla Ayacucho sutiyuqmi. Willakunku lliw ruwasqankumanta. Imaynam lluqsichimun chay takikunata, hinaspa imaynatam Tokio Llaqtapi ruwaranku runasimipi chay takikunata llaqtansi usupi. Huarcas (Ayacucho, Perú) llaqtamantam Irma, paymi wiñasqa uchuychanmanta sumaq huaño takikunawan manaraq Lima llaqtaman chayamuspa. Chaymantañam Japón suyuman ripukusqa, chay karu suyupin Quechuata yachachin kunankama. Ayacucho takiykunatapas, tusuyta riqsichin. Chay disco ruwasqampin kimsa takikunam kachkan: Pumpin, Huayno, Carnaval nisqakuna. Albumpa sutinmi “Ayla”, chaypin riqsirichin imaynam runakunawan, pachakunawan, uywanakuspa kawsanchikta. Irma allinta yacharichin kay albumpi pusaq quechua takikuna runakunawan yanapasqa/ruwasqa kay takikunata sumaqllata riqsichinapaq. Sullpayki uyarikuychik Kuskalla Podcast. *** In this episode, Renzo Aroni (@renzo.aroni) chats in Quechua with musician Irma Osno (@irma222_) about her 2024 album Ayla Ayacucho. Their conversation emerged from a music collaboration in Tokyo, focusing on Quechua songs and their meanings in the Andean world. Irma, originally from Huarcas (Ayacucho, Peru), grew up with Andean traditional music before migrating to Lima and then Japan, where she teaches Quechua and promotes Ayacucho music and dance. The album features three tracks highlighting the region’s musical diversity, including Pumpin, Huayno, and Carnival. The album title “Ayla” symbolizes the seeding of life and the coexistence of humans, animals, and plants. As Irma explains, “The eight Quechua songs on this album are the result of my encounters with people who believe in music as a deep, quiet, and calming force that allows them to continue to exist just as they are.” Thank you for listening to the Kuskalla Podcast.
--------
44:08
Episode 23: Indigenous Research Methodologies with Indigenous Scholars Sardana Nikolaeva and Masha Kardashevskaya
In this episode, we speak with Indigenous scholars Dr. Sardana Nikolaeva and Dr. Masha Kardashevskaya about their essays on Indigenous research methodologies. They discuss the significance of Indigenous-led research, its challenges, and the insights it offers within different geopolitical contexts. The conversation also touches on the importance of self-awareness in this work and the key lessons learned from navigating these complex research landscapes. If you enjoy this podcast, you can support it by sharing it, hitting subscribe, or leaving a review. Our podcast is produced by Red Media and Red Nation; please consider supporting our work if you don't already on Patreon: www.patreon.com/redmediapr Follow us on social media: @KuskallaPodcast on Twitter; @KuskallaPodcast on IG Kuskalla Abya Yala https://kuskallaabyayala.weebly.com/
--------
51:46
Episode 22: Desde Cajamarca, una entrevista especial con Máxima Acuña
Allinllachu masiykuna! Para cerrar este año 2024, compartimos un episodio especial con Máxima Acuña, una mujer andina que ha liderado la resistencia contra la minera Yanacocha en Cajamarca, en el norte del Perú. A pesar de las amenazas, Máxima ha defendido su tierra y su comunidad, convirtiéndose en un símbolo de lucha por la justicia social y ambiental. Su historia no solo resalta el coraje de las mujeres andinas frente al poder, sino también la importancia de la defensa de los derechos humanos y el territorio. Para conocer más sobre Máxima Acuña, puede ver el documental, Change Is Posible (Claudia Sparrow, 2019). ¡Muchas gracias por escucharnos! Si te gustó este episodio, ayúdanos a compartir, coméntanos y síganos en las redes sociales: @KuskallaPodcast en Twitter @KuskallaPodcast en Instagram
--------
1:12:50
Episode 21: Biblioteca Puriyninchik con Yesenia Montes Ñaupa
En este episodio, damos la bienvenida a Yesenia Montes Ñaupa (@yesenia.montess), quechua-hablante ayacuchana, psicóloga de profesión y escritora de cuentos en quechua para niños y niñas. Yesenia nos guía por el mundo de la niñez a través de su iniciativa Puriq Cartonera (@puriqcartonera), una editorial que publica libros en quechua desde el 2021, que pertenece a la Asociación Puriyninchik (Nuestro Caminar, @asociacion_puriyninchik), del cual es su co-fundadora. Yesenia nos cuenta cómo ante la escasa publicación de cuentos infantiles en quechua, se propone a escribir y rescatar historias en su lengua nativa, el quechua, de una manera lúdica y divertida, con canto y música. Hoy reúne sus publicaciones y otros libros en diferentes idiomas en la Biblioteca Puriyninchik, una biblioteca con sede en Ayacucho, que a su vez es itinerante, pues recorre las zonas rurales y urbanas de los pueblos andinos, promoviendo la literatura infantil en quechua. ¡Muchas gracias por escucharnos! Si te gustó este episodio, ayúdanos a compartir, coméntanos y síganos en las redes sociales: @KuskallaPodcast en Twitter @KuskallaPodcast en Instagram *** Kay willanakuypin allinta rimamun Yesenia Montes Ñaupa, paymi quechua-hablante ayacuchana, psicóloga nisqanmi yachaynin, paymi qelqan tukuy warma willanakuykunata. Yesenia puririchiwansi warmakunaq umanchinsinta. Paymi llank’an Puriq Cartonera nisqampi, huk editorial nisqanninmi, urquchimun tukuy warma qelqanakunata quechuapi 2021 watamantaraq. Yesenian hatarichimun Asociación Puriyninchik (Ñuqanchik puriyninsi) urquchimun lluy willanakunata. Paymi qelqamun lluy takikunawan quechuapi tukuy warma willanakunata. Kunanmi chay lluy qelqasqan runasimipi Puriyninchik Bibliotecapi kachkan, kay yachay taqin Ayacucho llaqtapi. Kay warma willanakuy tukuy llaqtakunatan puririmun.
Kuskalla: Juntos-Together is a tri-lingual podcast (Quechua-Spanish-English) brought to you by Kuskalla Abya Yala, a diasporic community organization dedicated to preserving and promoting Andean worldviews and Indigenous languages, such as Quechua, the most spoken Indigenous language in the Americas, with about 8 to 10 million speakers, some living in the diaspora. Your hosts, Yojana Miraya Oscco (@OsccoMiraya) and Renzo Aroni Sulca (@renzoaronis) are Quechua scholars-activists who bring academic and non-academic conversations and stories on Quechua and Andean knowledge, culture, and politics. We aim to build a global Indigenous Quechua solidarity network together among Quechua and non-Quechua speakers and between different generations of Indigenous brothers and sisters of the North and South to resist the multiple legacies of colonialism and defend Indigenous peoples, thoughts and movements and their struggles for decolonization, self-determination, and sovereignty.
If you enjoy this podcast, you can support it by sharing it, hitting subscribe, or leaving a review. Our podcast is produced by Red Media; please consider supporting our work if you don't already through the Red Media Patreon: www.patreon.com/redmediapr.
Follow us on social media: @KuskallaPodcast on Twitter; @KuskallaPodcast on IG.
Kuskalla Abya Yala: https://kuskallaabyayala.weebly.com/
*****
Kuskalla (Juntos) es un podcast trilingüe (quechua-español-inglés) presentado por Kuskalla Abya Yala, una organización comunitaria en la diáspora dedicada a revitalizar, reclamar y promover las cosmovisiones andinas y las lenguas indígenas, como el quechua, una de las lenguas indígenas más habladas en las Américas, con alrededor de 8 a 10 millones de hablantes, algunos viviendo en la diáspora. Tus anfitriones, Yojana Miraya Oscco (@OsccoMiraya) y Renzo Aroni Sulca (@renzoaronis) son académicos y activistas quechuas que traen historias y conversaciones académicas y no académicas sobre el quechua y los saberes andinos, incluyendo la cultura política campesina e indígena de los Andes. Nuestro objetivo es construir una red global de solidaridad indígena entre los que hablan el quechua o no lo hablan y entre diferentes generaciones de hermanos y hermanas indígenas del norte y del sur para resistir los múltiples legados del colonialismo y defender a los Pueblos Indígenas, sus pensamientos, movimientos y luchas políticas por la descolonización, autodeterminación y soberanía.
*****
Kuskalla podcast nisqaqa kimsa simipi podcast rimayninmi (quechua-español-inglés). Kaytan apamun Kuskalla Abya Yala, huq ayllunakuy; paykunam llank’an karu suyukunapi, chaymanta rimarimunku, mana qunqanapaq ñawpa ruwayninchiskunata allinta tanqarisun runamasinsi wiñaynipaq llapanchick uywanakuspa ñawpaqman purichinapaq. Quechuatan achka runakuna rimanku karu llaqtakunapi karu suyukunapi runamasinsin paykunapas yachaytan munanku runasiminsita. Paykunawanmi allinta uywanakuspa sumaqllata yachachisun allinta riqsinakuspa llapanchik llank’arisun qhepa wiñaykunapaq. Kaymi Yojana Miraya Oscco (@OsccoMiraya) y Renzo Aroni Sulca (@renzoaronis); paykunan quechuapi, españolpi, englispipas rimamunqaku tukuyninsikunamanta imaynan kawsayninchik llaqtansipi, karu llaqtakunapi, suyukunapi, kay yachay wasikunapipas imakunatan rimanku chaykunakunamta Kuskalla podcastpi rimarimunqaku. Hinallatataq llapanchik huñunakuspa Abya Yala pachamamaq sutinpi tukuy suyukunapi kuskalla uywanakuspa yanapanakusun. Ama qunqanapaq llaqtansi ruwanakunata allinta tanqarisu, llapanchik hatarisun. Kay millay colonialismo nisqanmi chaqwachiwaransi, chiqnichiwaransi, sipichiwaransi tukuyninta ruwachiwaransi. Chayniraykun kunankama ñak’arinsi chaymi hampinakuspa kuskalla puririsun kikinninsimanta uywanakuspa sayarisun, hatarisun kikinninsimanta, kamachiskupa llapanchik qispinapaq allin kanapaq.